Tsunami nedir? Ege ve Marmara'da TSUNAMİ riski var mı?

Rusya'da 8.8 büyüklüğünde deprem sonrasında, Japonya ve ABD'de tsunami uyarıları peşpeşe geldi. Vatandaşlar "Tsunami nedir, Türkiye'de tsunami olur mu?" sorularını daha sık sormaya başladı. Özellikle Ege ve Marmara bölgelerinde, ''Ege ve Marmara'da tsunami olur mu?'' sorusu gündemde yer almaya devam ediyor. Peki tsunami gerçekten nedir ve Türkiye'nin kıyı şehirlerinde böyle bir tehlike var mı?

Tsunami nedir ve nasıl Oluşur?

Tsunami, Japonca'da "liman dalgası" anlamına gelen ve deniz ya da okyanus tabanında meydana gelen büyük çaplı olaylar sonucunda oluşan uzun periyotlu dev dalgalardır. Bu doğal afet, çoğunlukla deniz altında yaşanan depremler, yanardağ patlamaları, deniz altı heyelanları veya nadir durumlarda meteorit düşmeleri sonucunda ortaya çıkar. Tsunami dalgaları açık denizde saatte 800 kilometre hıza ulaşabilir ve kıyıya yaklaştıkça yavaşlayarak yüksekliği 30 metreye kadar çıkabilir.

Tsunaminin en tehlikeli özelliği, normal dalgalardan farklı olarak çok uzun dalga boyuna sahip olması ve kıyıya ulaştığında hızla yükselen bir su seviyesi şeklinde kendini göstermesidir. Bu nedenle tsunami dalgası başlangıçta deniz seviyesinin aniden yükselmesi gibi görünebilir. Dünya genelinde yaşanan tsunamilerin yaklaşık %80'i Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşse de, Akdeniz ve çevresindeki denizlerde de tsunami riski bulunmaktadır.

Türkiye'de tsunami olur mu?

Türkiye'nin uzun kıyı şeridi ve yüksek sismik aktivitesi nedeniyle tsunami riski hiç de küçümsenecek düzeyde değil. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi'nin verilerine göre, son 3000 yılda Türkiye kıyılarında en az 90 tsunami olayı yaşanmış. Bu tsunamilerin büyük çoğunluğu Marmara Denizi'nde gerçekleşirken, Ege ve Akdeniz kıyılarında da önemli tsunami olayları kaydedilmiş.

Türkiye'nin tsunami geçmişine bakıldığında en çarpıcı örnekler İstanbul'da yaşanmış. 1509 yılında meydana gelen ve "Kıyamet-i Suğra" olarak anılan büyük İstanbul depremi sonrasında oluşan tsunami dalgaları 6 metreyi aşmış ve şehirde büyük hasara neden olmuş. Benzer şekilde 1894 İstanbul depremi de tsunami oluşturmuş ve kıyı bölgelerinde ciddi zararlar meydana gelmiş. En yakın tarihli örneklerden biri ise 1999 İzmit depremi sonrasında Marmara Denizi'nde gözlenen tsunami olayıdır.

Ege Denizi'nde tsunami olur mu?

Ege Denizi, Türkiye'nin en aktif deprem bölgelerinden biri olması nedeniyle tsunami riski taşıyan başlıca bölgelerden. 30 Ekim 2020'de Samos (Sisam) Adası açıklarında meydana gelen 7.0 büyüklüğündeki deprem, bu riski bir kez daha gözler önüne serdi. Deprem sonrasında oluşan tsunami dalgaları İzmir'in Seferihisar ilçesinde Sığacık bölgesinde hissedildi ve deniz suyu kıyıya taştı.

Bu olay, Ege Denizi'ndeki tsunami riskinin ne denli gerçek olduğunu göstermesi açısından kritik önem taşıyor. Uzmanlar, Ege Denizi'nin güney kısmındaki Helenik Yay olarak adlandırılan bölgede 7.5 büyüklüğünde depremler oluşabileceğini ve bunların tsunami tetikleyebileceğini belirtiyor. Özellikle Balıkesir, İzmir, Aydın ve Muğla kıyıları bu açıdan riskli bölgeler arasında yer alıyor.

Kandilli Rasathanesi uzmanları, Yunanistan'ın Santorini Adası çevresindeki sismik hareketliliği yakından izlediklerini ve bu bölgede 7.7 büyüklüğünde bir depremin tsunami oluşturabileceğini açıklıyor. Böyle bir durumda tsunami dalgalarının Türkiye kıyılarına yaklaşık bir saat içinde ulaşabileceği hesaplanmış durumda.

Marmara Denizi'nde tsunami olur mu?

Marmara Denizi, Türkiye'nin tsunami riski en yüksek denizi konumunda bulunuyor. Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın Marmara Denizi'nden geçmesi, bu bölgeyi hem deprem hem de tsunami açısından kritik kılıyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin Orta Doğu Teknik Üniversitesi ile yaptığı çalışmalarda, Marmara Denizi'nde olası bir deprem sonrasında oluşabilecek 49 farklı tsunami senaryosu modellenmiş.

Bu çalışmaların sonuçlarına göre, Marmara'da oluşabilecek tsunami dalgaları 5.56 metreye kadar çıkabilir ve İstanbul'un doğu kıyılarında 10 kilometre içeriye kadar etki gösterebilir. Özellikle Yenikapı, Avcılar ve Büyükçekmece bölgeleri deniz altı heyelan alanları nedeniyle yüksek risk altında bulunuyor. Parlamentoya sunulan raporlarda, Marmara'da oluşabilecek bir tsunaminin kıyıya sadece 10 dakika içinde ulaşabileceği belirtiliyor.

Kandilli Rasathanesi Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, İstanbul'un 2030 yılına kadar %64 olasılıkla 7.0 üzeri bir depremle karşılaşabileceğini açıklamış durumda. Bu depremle birlikte oluşabilecek tsunami riski de İstanbul için büyük tehlike oluşturuyor.

Türkiye'de tsunami erken uyarı sistemi var mı?

Tsunami riskine karşı Türkiye önemli adımlar atıyor. AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) ve Kandilli Rasathanesi işbirliğinde tsunami erken uyarı sistemleri geliştiriliyor. Bu kapsamda İzmir'de ilk tsunami erken uyarı siren sistemi kurulmuş durumda. Benzer sistemler Bodrum, Seferihisar, Didim ve Datça'ya da yerleştirildi.

Kandilli Rasathanesi, Marmara Denizi çevresinde 20 yeni tsunami gözlem ve erken uyarı istasyonu kuruyor. Bu istasyonlardan ilki Kartal Belediyesi Su Sporları Merkezi'nde faaliyete geçti. Bu istasyonlar, Marmara'da meydana gelebilecek bir deprem sonrasında oluşabilecek tsunamileri izleyecek ve erken uyarı verecek.

UNESCO Tsunami Erken Uyarı Sistemi koordinatörlüğünü de üstlenen Türkiye, şu anda 15 ülkede 21 kuruma erken uyarı mesajları gönderiyor. Sistem, 5.5 büyüklüğünün üzerindeki depremlerde otomatik olarak tsunami uyarısı veriyor, ancak bu her depremin tsunami oluşturacağı anlamına gelmiyor.