Bitkilerde Komşuluk

Bitkilerde Komşuluk

Yazılarımı takip edenler bilirler daha önceki yazılarımda ağaçların toprak altındaki mantar ağı (mikorizal ağ) aracılığıyla birbirleriyle haberleştiklerini ve kaynakları paylaştıkların hatta savaştıklarını yazmıştım. Gelin şimdi de bitkiler aleminde komşuluk ilişkilerine bir göz atalım.

Ağaçlar, uzaktan bakınca yaşamlarını tek başlarına devam ettiren canlılar gibi görünse de araştırmalar bunun tersini söylüyor. Araştırmacılara göre bazı bitkilerin birbiriyle iyi geçinirlerken bazıları da doğuştan geçimsizdirler. Mesela bazı bitkiler kendilerine komşu olan diğer bitkileri hasta etmekte hatta ölümlerine sebep olmaktadır. Bazı bitkilere ise hiç zarar vermedikleri gibi onların büyümelerine ve bol mahsul vermelerine yardımcı olurlar. Bitkiler arasında bunun birçok örneklerini görmek mümkün. Bu konuda en meşhur örnek ceviz ağacıdır. Ceviz ağacının altına domates ve yonca ekildiğinde bunların kısa zamanda öldükleri görülür. Halbuki cevizin dibinde çayır ve üçgül otları çok iyi gelişebilmektedir. Bu durum bizlere atalarımızın “Ev alma komşu al” sözünü hatırlatıyor değil mi?

Bitki biliminde bu durum “Allelopati” olarak bilinir ve bir bitkide oluşturulan ve salınan bazı kimyasal maddelerin başka bir bitkiyi olumlu ya da olumsuz yönde etkilemesi olarak tarif edilir. Bu olayı bitkiler arasındaki kimyasal etkileşim olarak da düşünülebiliriz. Bununla birlikte salınan bu kimyasalların bitkideki fizyolojik rollerinin ne olduğu henüz tam olarak bilinmemektedir. Bilim adamları bu konuda farklı görüşler ortaya koymaktadır. Bu kimyasalların başka bitkiler üzerindeki olumsuz etkilerinin çoğunlukta olması nedeniyle bitkiler için bir müdafaa silahı olabileceğini söyleyenler var. Ama az da olsa bazı bitkiler üzerinde olumlu etkilerinin olması da bunların bitkiler arasındaki sosyal komşuluk münasebetlerinin düzenlemesinde rol alan maddeler olabileceğini söyleyenler de var.

İşte insanoğlu kendisine yaratılıştan bahşedilen merak ve araştırma yeteneği sayesinde doğayı ve içindeki varlıkları dikkatle gözlemleyerek bu tip olayları fark etmiş ve tarım zararlılarına karşı ziraat alanında kullanabileceğini keşfetmiştir. Şu an bilim adamları bu allelokimyasalları bitkilerde büyüme düzenleyici ve doğal pestisit (böcek öldürücü) olarak kullanma imkanlarını araştırmaktadırlar. Bu konudaki bilgilerimiz arttıkça herhalde bitkilerden daha çok şey öğreneceğiz gibi görünüyor.

Yazımızı Yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de bu konuyla ilgili geçen bir ayetle bitirmek istiyorum: “Sizin için yeryüzünde çeşitli renk ve biçimlerle yarattığı şeyleri de sizin hizmetinize verdi. Öğüt alan bir toplum için bunda ibretler vardır” (Nahl 13).