Balıkesir’de Tütün Üretimi Eriyor: Tekel’in Kapanmasıyla Değişen Dengeler
Balıkesir’de bir zamanlar kırsal ekonominin en önemli geçim kaynaklarından biri olan tütün üretimi, bugün neredeyse yok olma noktasına geldi. 1980’li ve 1990’lı yıllarda Balıkesir’in Sındırgı, Bigadiç, Kepsut ve Dursunbey gibi ilçelerinde köy köy üretimi yapılan tütün, bugün yalnızca Bigadiç ve Sındırgı’nın bazı köylerinde sınırlı miktarda yetiştiriliyor.
Tekel’in Güvencesinden Tüccarın İnsafına
Geçmişte Balıkesir’de faaliyet gösteren Tekel Müdürlüğü, üreticiye hem alım garantisi hem de fiyat güvencesi sağlıyordu. Ege tütün piyasasının açılış günlerinde köy kahveleri dolar, çiftçiler ürünlerinin değerini öğrenmek için sabırsızlıkla beklerdi.
Ancak 2011 yılında alınan kararla Tekel kapatıldı. Kurumun birimleri Ticaret Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı’na devredildi. Bu değişim, piyasada büyük bir boşluk yarattı. Alım garantisi ortadan kalkınca üretici, tamamen tüccarların teklif ettiği fiyatlara mahkûm oldu.
Gençler Tarımdan Uzaklaştı
Tütün üretimi, yüksek emek gerektiren ve zorlu bir iş. Fidan dikiminden kırma, dizme ve kurutmaya kadar süren meşakkatli süreç, özellikle genç nüfusun tarımdan uzaklaşmasına yol açtı. Artan girdi maliyetleri, işçilik sıkıntısı ve dünya tütün piyasasındaki dalgalanmalar da üretimin gerilemesini hızlandırdı.
Sosyoekonomik Bir Kayıp
Uzmanlar, tütün üretiminin düşüşünü sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyokültürel bir kayıp olarak değerlendiriyor. Yıllarca köylerde harman zamanı imece usulü yapılan tütün işleri, köy yaşamının adeta bir parçasıydı. Ürün, sadece geçim değil, aynı zamanda sosyal birliktelik kaynağıydı. Bugün bu kültür, hızla unutuluyor.
Tütünün Yerini Başka Ürünler Aldı
Balıkesir’in kırsalında tütün tarlalarının yerini artık mısır, ayçiçeği ve zeytin aldı. Ancak yaşlı çiftçiler, Tekel’in kapanmasıyla başlayan bu süreci hüzünle anıyor:
“Eskiden harman zamanı bereketliydi. Çocuklarımız da tütünle büyüdü. Şimdi tütün sadece hatıralarda kaldı.”
Türkiye Genelinde Benzer Tablo
Balıkesir örneği, aslında Türkiye’nin birçok bölgesinde yaşanan genel tabloyu yansıtıyor. 2000’li yılların başında yaklaşık 500 bin üretici aile tütün yetiştirirken, bugün bu sayı 60 binin altına düştü. Türkiye’nin tütün üretiminde dünya pazarındaki payı giderek azalırken, ithalat ise artmaya devam ediyor.
