Geçmişle gelecek arasında bir köprü: “Anıt Ağaçlar”
GEÇMİŞLE GELECEK ARASINDA BİR KÖPRÜ: “ANIT AĞAÇLAR”
Türk kültüründe ağaç önemli bir motiftir. Tarihi mekânlarımız, cami, türbe ve mezarlıklar gibi kutsal mekânlarımız ağaçsız düşünülemez. Kültürümüzde ağacın kutsal sayılması ve kutsal mekânlarda ağaç bulunması, onların günümüze kadar ulaşmasında etkili olmuştur.
Anıt ağaçlar; “Yaş, çap ve boy itibariyle kendi türünün alışılmış ölçüleri üzerinde boyutlara sahip olan yöre folklorunda, kültür ve tarihinde özel yeri bulunan, geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında iletişim sağlayabilecek uzunlukta doğal ömre sahip olan ağaçlar‘’biçiminde tanımlanmaktadır.
Çok zengin tarih, iklim ve bitki örtüsüne sahip olan Türkiye’de birçok anıt ağaç bulunmaktadır. Anadolu’daki, anıt ağaçların önemli bir bölümünün, günümüze kadar yaşayabilme şansını, kutsal-mistik mekânlarda yer almalarına ve nesilden nesile aktarılan öykülerine borçludur. Nice tarihi olaylara tanıklık etmiştir onlar. Ah o ağaçlar bir dile gelseydi neler neler anlatırlardı bizlere.
Ülkemiz, çok sayıda anıtsal nitelikteki ağaç varlığı ile adeta bir anıt ağaç müzesi durumundadır. Ancak, bu ağaçların büyük bölümü hala bilimsel ölçütlerle tespit edilip, koruma altına alınamamıştır. Oysa anıt ağaçların çevre ve insan açısından birçok işlevi vardır:
Anıt Ağaçların Kültürel ve Psikolojik İşlevleri: Anıt ağaçlar yüzyıllar içerisinde pek çok olaya tanıklık ettiklerinden birey ve toplum üzerinde derin izler bırakmaktadır. Görkemli ve uzun ömürlü ağaçların insan psikolojisi üzerinde yaptığı mistik etki ile genç dimağlarda vatan sevgisi ve soya bağlılık duygularının uyanıp gelişmesine yardımcı olur. Anıt ağaçlar, birey ve toplum üzerinde bıraktıkları psikolojik etkiler nedeniyle dünyada birçok ülkede özel koruma altına alınmıştır.
Bilimsel ve Çevre Koruma İşlevi: Anıt ağaçlar, toplum için ağaç sevgisinin yanında tarih, doğa ve çevre koruma bilincinin gelişmesini sağlayan canlı eğitim araçlarıdır. Anıt ağaçlar özel koruma altına alındıkları için, yabanıl hayatin gelişip çeşitlenmesine katkı sağlar. Doğal ömürlerinin üst sınırına gelmiş olan bu ağaçlar birer gen kaynağı işlevi görürler. Anıt ağaçlar, bulundukları yetişme ortamlarının ekolojik koşullarını ortaya koyabilen materyaller olduğu gibi sosyolojik, iklimsel ve arkeolojik araştırmalar için çok değerli birer kaynaktırlar.
Anıt Ağaçların Turizm Açısından İşlevi: Anıt ağaçlar görkemli yapıları ve ilginç formları ile kırsal ve kentsel peyzajın olduğu kadar turizmin de önemli bir öğesidir. Bu nedenle anıt ağaçlar, hem doğa hem de folklorik ve mistik değerlere dayalı kültür turizmi için önemli bir kaynak değerdir. Sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde turizm aktivitelerinde “koruyarak yararlanma” düşüncesi giderek ağırlık kazanmıştır. Anıt ağaçlar bu amaca uygun bir ekoturizm öğesi olarak kullanılabilir.
Balıkesir’in Anıt Ağaç Varlığı: Balıkesir, zengin tarihsel ve kültürel geçmişi nedeniyle oldukça zengin bir anıt ağaç varlığına sahiptir. Yaptığımız bilimsel araştırmalar sonucunda; Balıkesir’de anıt ağaç ya da korunmaya değer ağaç özelliğinde toplam 165 adet ağaç (toplu olarak tescillenmiş ağaçlar hariç) tespit edilmiştir. Çalışmada tespit edilen 36 ağacın ise tescili olmamasına rağmen anıtsal özellik taşıdıkları görülmüştür. Ancak bu zenginliğimizin varlığından birçoğumuzun haberi yoktur. Bu kültürel mirasımız sahip çıkılmadığından birçoğu çürümeye yüz tutmuş vaziyettedir. Daha fazla geç kalmadan bu kültürel mirasın gün yüzüne çıkartılarak ekoturizme kazandırılması ve tehlike altında olan ağaçlar için koruma çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç vardır.
Bu yazıyı kaleme aldığı şu günlerde Balıkesir’deki anıt ağaçlarla ilgili olumlu bir gelişmeyi siz değerli okurlarımıza duyurmak istiyorum. Çok yakında, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kırsal Hizmetler Daire Başkalığı ve Balıkesir Üniversitesi işbirliğinde anıt ağaçlarımıza yönelik koruma ve tanıtım çalışmaları ile ilgili önemli bir çalışma başlatılacaktır.
Yazıma milli şairlerimizden Mehmet Emin Yurdakul’un ağaçlar için yazmış olduğu “Sakın kesme” başlıklı dizeleri ile son vermek isterim:
Sakın kesme! Her dalında bir güzel kuş ses versin.
Sakın kesme! Aziz vatan günden güne şenlensin.
