Yetişkinlikte Hiperaktivite Bozukluğu

Uzman Psikolog Kardelen Canan Ergin, özellikle nöroçeşitlilik, yeme ve uyku bozuklukları, stres konularında uzmanlaşmış bir danışman. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu konusunda bir dosya hazırlarken danışmak istediğim ilk isim kendisi oldu.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çoğunlukta çocukluk çağında teşhis edilen ancak yetişkinlikte çoğunlukla göz ardı edilen bir nörogelişimsel farklılık. DEHB’li çocuklar genellikle akademik başarı odaklı tedavilerle desteklenirler ancak görünen o ki, bu teşhisi almış çocuklara büyüyünce ne olduğunu pek fazla konuşmuyoruz. Öyle ki, ülkemizde en çok reçete edilen DEHB ilaçları, 25 yaşından sonra devlet tarafından karşılanmıyor.

Oysaki DEHB, teşhis edilmiş olsun olmasın, yetişkinlikte de gündelik yaşamda birçok zorluğa neden olabiliyor. Tüm nöroçeşitlilik durumlarında olduğu gibi, DEHB’li kişilerin de daha becerikli olduğu farklı alanlar olsa da, nörotipik kişiler için çok basit görülebilen konular, nöroçeşitli kişiler için karman çorman hikayelere dönüşebiliyor.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olarak bildiğimiz, aslında öyle tanımlamasından çok da hoşlanmadığımız durumdan bahsedelim; yetişkinlikte DEHB nedir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, DSM tanı teşhis kitabında bir bozukluk olarak tanımlanıyor. O yüzden yetişkinlik hastalığı olarak çok görülmüyor, çünkü biz de burada iş yapabiliyoruz, bir şeylerin peşinden koşturabiliyor, hayatımızı idame ettirebiliyoruz ya; bu yüzden DEHB hastalık klasmanından direkt çıkmış oluyor. Bu karışıklığın nedeni bu.

Özünde şudur, özellikle yetişkinlerde böyle “içimde bir huzursuzluk var” hali, bir kıpır kıpır olma, dikkat sürekli dağılmak istiyor… Duygular uçuşuyor, düşünceler uçuşuyor… Ben hiperaktivite kelimesinin çok güzel özetlediğini düşünüyorum. Gerçekten de; olandan daha hiperaktif bir bünyeye sahip olmak demek DEHB, birçok açıdan. Herhalde en kısa şekilde böyle özetleyebilirim.

Nöroçeşitlilik nedir?

Nöroçeşitlilik de tanım itibarı ile insanların nöronal ağlanma yapısının çeşitli olduğunu ileri sürer, tipik olmadığını söyler. Tek tip değil, çeşitlidir. Zaten bu çok mantıklı da bir şey. Neyimiz tek tip ki, sinir sistemimiz tek tip olsun! Bu, sinir sistemi çeşitlidir demek. “Çeşitli” kelimesi günümüzde biraz daha bu çeşitliliğin belirli bir kümesine verilen isim haline gelmeye başladı.

O kümenin içerisinde de dikkat eksikliği ve bozukluğu, otizm, disleksi, dizpraksi, diskalküli ve hatta bazen bipolar, borderline gibi durumları da koyanlar oluyor, sinesteziyi de dahil edenler oluyor. Böyle bir küme haline geldi “çeşitli”. Şimdi bizde de yetişkin DEHB’de daha çok bu kümedeki insanların ortak özellikleri, ortak zorlanmalarından bahseder hale geldik desem doğru olur herhalde.

Hiperaktivite sadece bizim sıklıkla duyduğumuz şekliyle fiziksel hiperaktivite, yerinde duramama, sürekli hareket etme isteği şeklinde ortaya çıkmıyor, öyle değil mi?

Evet, özellikle yetişkinlikte, çünkü bastırmayı öğreniyoruz zamanla. Kadınlarda zaten o kadar fiziksel belirtiler göstermeyebiliyor. Fiziksel hiperaktivite olunca da mesela, “fidgeting” dediğimiz hareketleri yapıyor; elinde kalem çeviriyor, saçıyla oynuyor, kolyesiyle oynuyor, tırnağının ucuyla oynuyor ya da ayakkabısının içinde parmaklarını oynatıyor.

Tespit edilemeyen miktarda küçük hareketlilikler de olabiliyor. Ama zihinsel hareketlilik ve belki de bahsi çok az geçen duygusal hareketlilik daha fazla olabiliyor aslında o hiperaktivite.