Neden Bayan Değil ‘Kadın’ ?

Üzerine çok tartışılan ve çoğu zaman özellikle erkekler tarafından gereksiz ve feminist bir tutumla abartıldığı düşünülen bir konu bu. Ancak farkındaysanız özellikle son yıllarda bu kullanım, toplumsal bilinçaltımıza sızarak gitgide dilimizde kullanımı normalleştirilmeye çalışılıyor. Uzunca bir zamandır bütün bir ülke erkeklere rahatlıkla erkek derken, kadınlara kadın demekten utanır hale geldik. Öyle ki artık kadınlar bile kadın demekten utanır hale geldi.

Şimdi “ne var bunda”, “ama bayan daha kibar bir sözcük”, “ne fark eder ki” gibi itirazlarda bulunanlar ya da bayan sözcüğünün kullanımında hiçbir art niyet güdülmediğini söyleyenler çıkacaktır mutlaka. Oysa konunun önemli ve hassas noktası tam da burası! Eğer cinsiyetçi bir dünyada yaşıyor olmasaydık aramızda ‘bir kelimenin lafı olmaz’dı belki… (Öte yandan, cinsiyetçi bir dünyada yaşıyor olmasaydık kimse ‘Kadın’ kelimesini kullanmaktan çekinmezdi).

Hele de Türkiye gibi kadın haklarının gerilediği, kadın cinayetlerinin tırmandığı, kadının ne giyeceğinden (başörtüsü) ne giymeyeceğine (mini etek) kadar karışılan bir ülkede kadına nasıl yaklaşıldığı özellikle önem taşıyor.

Kadın, Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde erişkin dişi insan, yani gelişimini tamamlayan ve 18 yaşını dolduran her birey kadın olarak tanımlanmaktadır. Oysa bayan sözcüğü; bir cinsiyeti ifade eden sözcük değil, sadece bir hitap sözcüğü; tıpkı hanımefendi, hanım veya beyefendi, bay gibi…

Fakat durum Türkiye’de böyle değil. Nasıl ki birine seslenirken ‘’ Bay bakar mısınız? ‘’ denilemiyor ise ‘’ Bayan bakar mısınız? ‘’ da denilemez, denilmemesi gerekir. Bu durum abes kaçmaktadır. Kadın bireylerin cinsiyetlerinden bahsedilmesi durumlarında birçok kişi bu kelimeyi kullanmaktan kaçınmaktadır. Bu da yanlış bir algı ve zihniyettir. Bu durumu feminist kadınların büyüttüğü düşünülse de, aslında durum böyle değildir. Kadının cinsel kimliğinden uzak tutulmaya çalışıldığını düşünen kişiler (ki ben de o kişilere dâhilim), kadın kelimesini ve çağrışımlarını ayıp bulan zihniyetlere karşı çıkmaktadır. Kadın- erkek, tıp dilinde de dişi- erkek diye geçmektedir.

Yani hiçbir zaman “bayan”, “kadın”ın ikamesi değil, kibarlaştırılmış hali hiç değildir! Kadın doktor yerine bayan doktor deyince kibarlık etmiş olmuyor yani insan. Ama ne yazık ki doktorlar bile hastanede, derste bayan demekte… Mesleği gereği bir kadını cinselliğinden ayrı tutmamak mecburiyetinde ve objektifliğinde olması gereken bu meslek dalında bile bayan lafı yaygınlaşıyor. Hiç farkında değiller ne büyük bir doğaya karşı gelme hatasında bulunduklarının, ne büyük bir muhafazakârlık zulmüne hizmet ettiklerinin…

Erkek egemen toplumumuzda ne yazık ki bu durum hemen kadının medeni haline, kız mı kadın mı olduğu mahremiyetine, yaşına, dahası namusuna bağlanıyor. Ayıp sayıldığı için masum bir bahaneyle, kadınlara saygınlık kazandırdığı gerekçesiyle bayan deyip kapatıveriyor konuyu. Ama bunu yaparken sadece konuyu kapatmakla kalmıyor; kadınların esas kimliklerini, bizatihi varlıklarındaki gücü bir sözcüğün içine hapsederek onları sınırlandırmış, kısıtlamış da oluyor.

Ne oldu da birden kadın lafı kaba saba ve utanılır bir kelime oldu? Kırk yıllık “Ev kadını” lafı nasıl oldu da “ev bayan”ına dönüştü?

Küçümsemek, aşağılamak veya sitem etmek için kullanırken fütursuzca kadın deyip, günlük kullanımda bayanı tercih etmeleri her şeyi açıklıyor aslında: “O kadın yok mu o kadın”, “Kadın milleti değil mi”, “Bana bak kadın”, “Kadınsan kadınlığını bil” ve türevleri… Dikkat ettiniz mi sinirlenince “Bayan” diyen hiç yok. Kadın, sadece kötü bir şeyler yapmışsa kadın olabiliyor bu ülkede.
İşin sağlaması çok basit aslında: “Hey Kadın!” diye bağırmak elbette kabadır.

Ama “Hey Erkek!” diye de bağırmıyoruz değil mi? Ne zaman “Bayan” deme ihtiyacı hissederseniz duraklayın ve muhatap olduğunuz kişinin erkek olduğunu düşünün. Sonra kendinizi “Bay” derken hayal edin. Saçma geliyorsa “Bayan” kelimesini yanlış kullanıyorsunuz demektir. Kadın kelimesinin ayıp veya kaba olduğunu düşünüyorsanız bilin ki problem “kadın” kelimesinde değil.

Yani özetlersek; ben bir yazar olarak dilimizin bir zihniyetin yansıması olarak kullanılmasına karşıyım. Bir kadın olarak da bu konuda hassasım. Kibar olmak isterken kaba olmayın. Kaş yapayım derken göz çıkarmayın.
Haftaya görüşmek dileğiyle…