Musikinin Etkisi

Edebiyatımızdaki söz sanatları ile musikiye, bestelere konuk oluruz. Sanat ayrıntılarda gizlenir. Tambur (Tanbur-Tambur: Türkçe dil bilgisi kuralındaki n-b çatışması), ney, bendir sesine dem olan ezgiler tasavvuf meclislerinde bile ne güzel iz bırakmıştır ten/de. Musikî terimleri şairlerin söz meclislerine konuk olmuştur. Özellikle dîvanlarda mûsikî terimleri, beste ve çalgılar tevriye (1) ve tenâsüp (2) yapmak amacıyla kullanılmıştır.

Açmış cemî’-i perdeyi mutlak yegâhdan

Tanbûra sor ki vahdeti merd-i yegânedir (Şeyh Galib Divanı, g. 53/6)

     Beyit’in Açıklaması: “(Tanbûr), perdelerin hepsini mutlak yegâhtan açmış. Vahdeti tanbûra sor ki ilk insandır.”

Tanburun en kalın sesi, kaba yegâhtır. Tanbûrun pestte çıkabileceği en kalın sesin yegâh olması, bütün perdeleri yegâhtan açması olarak yorumlanmıştır. Burada tasavvufî anlamlar da mevcuttur. Beyitte, vahdet-i vücud söz konusudur. İnsanların ilk atası Hz. Âdem’dir ancak Hz. Âdem’in bedeni yaratılmadan önce Hz. Peygamber’in nûru vardı. Yani her şeyden önce bir Cenâb-ı Hakk, bir de Hz. Peygamber’in nûru vardı. Bundan dolayı merd-i yegâne, Hz. Peygamber’dir. Tanbûr da insanı temsil eder. Şekil olarak şehâdet parmağını kaldırmış bir ele benzemektedir. Tanbûr, bu sebeple, şehadet eden bir çalgıdır.

“Ona sor” denmesi bu yüzdendir. Tanbûrun kaba yegâhına sorulması ise, kaba yegâhın bam teli olması ve o telin de tek (tevhit) olması dolayısıyladır. Beyitte geçen perde, hem mûsikî perdeleri olarak hem de tevhidin üstündeki perdeler olarak anlaşılabilir. Perde; beşeri mahremiyeti kapatan bir unsur olduğu gibi, tevhidin mahremiyetini de kapatan bir unsurdur. Yegâh, ilk perde olması münâsebetiyle diğer perdeleri kaldırınca kaşımıza çıkacak olan perdedir. O da tanbûrun bam telidir, (3) diye yorumlanır.

Musikinin etkisi dinleyende ve okuyanda apayrı anlamlar bırakır. Müzik aletlerinin ruhumuza aksedişi, edebî dille yorumlanışı, mısraların söz ve musikiyle buluşması ilim sahiplerini edebiyat yelkenine davet eder. Musikinin etkisi, beşikten mezara dek devam eden ses ve müziğin yoldaşlığı insanlığın dünyasında var olur.

ELİF YAVAŞ

KAYNAK:

(1) Tevriye (iki Anlamlılık) : Bir anlatım inceliği elde etmek için birden çok anlamı olan bir sözün yakın anlamının değil de uzak anlamının kullanılması sanatı.

(2) Tenâsüp : Birbirleriyle ilgili söz veya kavramların dizelerde toplanması sanatı.

(3) CANÇELİK, Ali, “Şeyh Galip Divanındaki Bazı Mûsikî Terimlerinin Dinî-Tasavvufi Anlam Açılımları”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2015.2 ( Nisan) s.75