“(Ey Muhammed!) İman edenlere düşmanlık etmede insanların en şiddetlisinin kesinlikle Yahudiler ile Allah’a ortak koşanlar olduğunu görürsün. Yine onların iman edenlere sevgi bakımından en yakınının da “Biz hıristiyanlarız” diyenler olduğunu mutlaka görürsün. Çünkü onların içinde keşişler ve rahipler vardır. Onlar büyüklük de taslamazlar.”Mâide, 82
Hz. Ömer ra hilafeti döneminde Kudüs’ün Fethinden sonra bir antlaşma yapılmıştır. Bazı eserlerde bu antlaşma zikredilmiştir. Belazuri, ahidname için kısa ve genel bir hüküm şeklinde şu bilgiyi vermektedir,
“İlya (Kudüs) halkı, diğer Şam şehirleri ile yapılan anlaşmalar gibi cizye ile harac ödemek ve diğer şehirlerin halkına verilenleri aynısı karşılığında ondan eman vermesini ve sulh yapılmasını; ayrıca antlaşmanın bizzat Ömer b. Hattab tarafindan imzalanmasını istediler.’’
Cizye karşılığı can, mal, kilise ve ibadet emniyeti şeklindeki bu kısa ve genel hüküm diğer Müslüman ve Hıristiyan kaynaklarca da zikredilmektedir.
Ayrıca , Abu’l Farac’ın, “Hiçbir Yahudinin Kudüs’de ikamet hakkı olmayacağı … ” şeklindeki ifadesidir. İslam kaynaklarında ve Hıristiyan kaynaklarında kısa ve genel hükümleri ile verilen bu antaşma hakkındaki tek uzun antlaşma metni ise, İmam-ı Taberi’de Seyf b. Ömer’in nakline dayanılarak verilmektedir.
Emanname;
“Rahman ve Rahim olan Alla ‘ın adıyla! Allah’ın kulu, mü’minlerin emiri Ömer tarafindan İliya halkına verilen emandır: Halife bu emanı, onların canları. malları, kiliseleri, haçları, hastaları, sağlamları ve diğer dindaşları için vermiştir.
1- Kiliselerde oturulmayacaktır: bu kiliseler ve müştemilatı ile onların haçları ve malları yıkılmayacak ve azaltılmayacaktır.
2- Dinlerinden dolayı rahatsız edilmeyecekler ve onlardan birisi zarar görmeyecektir.
3- İliya’da (Kudüs) onlarla birlikte, herhangi bir Yahudi oturmayacaktır.
4- İlya halkı, diğer şehirlerin halkı gibi cizye verecektir.
5- Onlar İlya’dan hırsızları çıkaracaklardır.
6- Bunlardan İliya’yı terkeden birisi, kendisi ve malından ta gideceği yere kadar emin olacak; İliya’da kalacaklar ise diğer halk gibi cizye ödeyecektir.
7- Bizanslılarla birlikte İliya’yı terk etmek isteyen halkın da, canları. malları, kilise ve haçları korunacaktır; onlar istedikleri yere ulaşıncaya kadar, bu koruma devam edecektir.
8- Yeryüzü halkından herhangi birisi İliya’da oturmak isterse buranın halkı gibi cizye ödeyecektir; isteyen Rumlarla gider, isteyen ailesinin yanına döner.
9- Bunlardan ancak hasat zamanı vergi alınır.
10- Bu metinde olanlara Allah’ın ahdi, resülunun, halifelerin ve müminlerin zimmeti vardır; ta ki üzerlerine düşen cizyeleri ödesinler.” Taberî, Tarih, 3/ 609 (2405-6/I). Bu emannâmenin oldukça geniş ve Türkçe (Osmanlıca) tercümesi Osmanlıca belgelerde bulunmaktadır (Bk. Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümâyûn, [HAT.], No. 1516, Gömlek No. 47, 5)
Rabbimiz bizlere ve tüm ümmete Hz. Ömer ra şuuru nasip eylesin…
