Sizden Olan Ulu’l Emr ve İtaat. ..
Ulu’l-emr ifadesi Ku ‘ ân-ı Kerim’de
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin. Peygamber’e itaat edin ve sizden olan ulu’l-emre (idarecilere) de. Herhangi bir hususta anlaşmazlığa düştüğünüz takdirde, Allah’a ve ahiret gününe gerçekten inanıyorsanız, onu Allah ve Resûlüne arz edin.Bu, daha iyidir, sonuç bakımından da daha güzeldir” Nisa suresi , 59
Ayette geçen “ulu’lemr” emir sahipleri’nin kimler olduğu sahabe ve tabiun ile müfessirlerin bu konudaki görüşleri beş maddede toplanabilir:
- a) Ulu’l-emr, raşid halifelerdir.
- b) Ulu’l-emr, ordu komutanlarıdır.
- c) Ulu’l-emr, şer’i hükümler konusunda fetva veren müctehid bilginlerdir.
- d) Ulu’l-emr, ehl-i hall ve’l-akd denilen müctehid bilginlerin icmalarıdır.
- e) Ulu’l-emr, imamlar, fazıl ve adil fakihlerdir.
Fakat çoğunlukla ehl-i sünnet bilginleri, âyetteki ulu’l-emri YÖNETİCİLER olarak yorumlamis ve buradaki itaatı tanımlayıp sınırlandırmışlardır.
Genel ilke olarak, yöneticilere itaat farzdır.
Fakat yöneticiden Allah’a isyan anlamına gelecek bir emir çıkması durumunda, müminlerden itaat yükümlülüğü düşer. Yine yöneticinin Kur’an ve Sünnet’e uygun emirlerine uyulması gerekir.
Ülü’l Emr ifadesini merhum Hamdi Yazır şöyle anlatır ,
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin, Peygambere de itaat edin ve sizden olan emir sahibine de itaat edin. Eğer herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz; Allah’a ve ahiret gününe gerçekten inanıyorsanız, onu Allah ve Resulüne arz edin. Bu, daha iyidir ve sonuç bakımından da daha güzeldir.” Nisa Suresi, 59
Ey iman edenler! Allah’a itaat ediniz ve Allah’ın elçisine (Hz. Muhammed sav) itaat ediniz. Sizden olan emir sahibine (idarecilere) de itaat ediniz. Dikkat etmek gerekir ki Allah ve Resulü hakkında “İtaat ediniz” diye mutlak itaat açıkça söylendiği halde, emir sahipleri (idareciler) hakkında “Ülü’l emre itaat ediniz” buyurulmayıp bunlara itaat etmek Peygambere itaata atfedilmiş ve yalnız Peygambere itaat etmeye tabi olarak emredilmiş ve bu şekilde tabi olma altında itaat etmenin hem aynı kuvvetle kayıtsız olarak gerektiği gösterilmiş, hem de isyan edilen şeyler de bu hükmün dışında bırakılmıştır. “Allah’a isyan hususunda hiç bir mahlukata itaat edilmez”.
Dikkate değer kayıtlardan birisi de müminlere hitap edilerek “sizden” kaydıdır ki, mânâsı apaçıktır. Müminlerden olmayan idarecilere itaat etmek dinen vacib kılınmamıştır. Bu hususta itaat değil, varsa bir anlaşmaya riâyet etmek söz konusu olacaktır. Fakat itaat etmenin vacib olmamasından mutlaka isyan etmenin gerekli olduğunu anlamaya kalkışmamalıdır.
Taberî tefsirinde zikredildiği gibi Ebu Hüreyre’den rivayet olunduğu üzere Hz. Peygamberimiz sav buyurmuştur: “Benden sonra size bir takım valiler valilik edecek iyi iyiliği ile velâyet edecek, günahkar da günah işlemekle velâyet edecek; hakka uygun olan her konuda bunları dinleyin ve itaat edin ve arkalarında namaz kılın, iyilik yaparlarsa hem sizin, hem onların lehinedir. Kötülük yaparlarsa sizin lehinize (menfaatinize), onların zararınadır.” Aynı şekilde Abdullah b. Ömer hazretlerinden rivâyet olunduğu üzere Hz. Peygamberimiz sav buyurmuştur ki: “Müslüman olan kişinin itaat etmesi onun vecibesidir, hoşlandığında da hoşlanmadığında da. Ancak günah işlemesi emredilmiş olursa başka. Günah işlemeyi emredene itaat yok.” Şuara sûresinde: “O aşırıların emrine uymayın. Onlar yeryüzünde bozgunculuk yaparlar, ıslah etmezler.” Şuarâ,151-152 âyetleri de bu hususu apaçık ifade ediyor.
Ebu’s-Suûd, tefsirinde bütün bunları şu şekilde özetlemiştir. Ayette geçen “sizden olan ülü’l emr”den maksat raşid halifeler ve onlara uyan ve doğru hareket eden hakkı emreden idareciler ve adil davranan valilerdir.
Rabbimiz bizlere mümin amirlere itaat eden hakikî ümmet olmayı nasip eylesin…
