TÜRK EL SANATI BİLEYCİLİK
Bileyci İrfan Taranlar bileyciliğin önemini anlattı. İşi ustası yapmalı bileycilik deyip geçmemek gerekir diyen Taranlar bileyciliğin Kurban Bayramında kesilecek olan hayvanların acı çekmeden kesilebilmesi için yapıldığını ve normalde de bıçak bileyinin keskinliği arttırdığı için önem taşıdığını vurguladı.
Bir diğer adı zağcılık olan bileyicilik, kesici aletlerin kesici ağızlarını alet kullanarak keskin duruma getirme, keskinleştirme işi olup insanoğlu’nun parçalayıcı aletleri kullanmaya başlamasıyla ortaya çıkan bir meslek. Keskinleştirme işi ilk çağlarda sert taşı kendinden daha yumuşak olan diğer bir taşa sürtmekle başlamış. Madenlerin bulunması ve kullanımıyla başlayan keskinleştirme işi, yine aynı şekilde sert olanın sert olmayanı aşındırma prensibine dayalı olarak günümüze kadar gelmiş. Bu işi meslek olarak seçip de artık yok olmak üzere olan seyyar bileyici ustaları da Balıkesir’de özellikle Kurban Bayramı öncesinde köşe bucak görülebiliyor. Geçmişte sırtlarında taşıdıkları bileyi tezgahı ile “Çarkçı! Bileyici!” diye bağırarak sokak aralarında, çarşı pazarda esnafların yoğun olduğu yerlerde dolaşarak yapmaya çalışırdı bileyciler. Daha çok Kasap dükkanlarının önünde bıçakları ve satırları bileylerken görürdük onları. Artık bu ustalara geçmişte olduğu kadar pek fazla rastlayamıyoruz.
NASIL BİLEY YAPILIR?
Tezgahın üst tarafında aşındırıcı zımpara taşı vardır. Bunun çapı yaklaşık 20cm. kadar olup ortasından bir mil geçer. Her iki ucundan tezgâha bağlı olan bu milin görevi taşın dönmesini sağlamaktır. Zımpara taşının bağlı olduğu milin her iki tarafında sürtünmeyi önleyen rulmanlar vardır. Taş bu rulmanların üzerinde çok rahat döner. Milin bir tarafında ise küçük bir kasnak vardır. Çarktan gelen kayış bu kasnağın içinden geçmektedir. Büyük çarka ayak pedalıyla hareket verildiğinde çarkın kayışı da küçük kasnağı döndürür. Kasnak birlikte olduğu mili ve üzerindeki taşı döndürür. Taş dönmeye başladığında ise aşındırma işlemi başlamış demektir. Taşın dönmesini sağlayan büyük çark tezgahın ortasındadır. Büyük çarkın iç bağlantı kolları dahil çapı 70*80 cm kadardır. Çarkın dış kasnağı da merkeze ahşap kollarla bağlıdır. Çarkın çevresindeki kasnak kayışın geçmesini aynı zamanda da döndüğünde kayışın çıkmaması için oluklu yapılmıştır. Bu kasnaktan geçen kayış, tezgahın üst tarafındaki zımpara taşına bağlı olan küçük kasnaktan geçmektedir. Büyük çark da ortasından demir bir mil ile tezgâha tutturulmuştur. Bu milin bir tarafı “L” biçimindedir ve buraya bir kayış parçasıyla ayak pedalı bağlıdır. Ayak pedalı ise tezgahın alt ayaklarına yandan bağlı olup aşağı yukarı hareket serbestisine sahip bir tahtadır.
BİLEYCİ USTALARI
Bileyci Taranlar, “Hayvanın acı çekmemesini sağlamak amacıyla bıçak bileyi önemli” dedi. Bileycilik konusunda bileycilik artık bitme aşamasında diyen İrfan Taranlar, hayvanı kesen kişinin eline bileyli bir bıçağı vermenin önemli olduğunu söyledi. Kasap Ahmet Doğru ise Kurban bayramında Kurbanın kesiminin ve etin dağıtılmasından manevi yatı ve aynı zamanda saklama koşullarından herşeyinin önem taşıdığını ve dikkatli olunması gerektiğini söyledi. Eski bayramlara dem vuran Doğru, bıçağın keskin olması hayvanın acı çekmemesi açısından mutlaska yapılması gerektiğini hatırlattı.Nursima Akyürek
